W literaturze przedmiotu nie brak jest różnorodnych typologii kwalifikacji jakimi winien cechować się nauczyciel aktywny zawodowo, czy też osoba która dopiero planuje wybór tej drogi. Oczywiście pewna wiedza, cechy i umiejętności mogą być rozwijane w toku kształcenia czy późniejszej praktyki zawodowej, jednak jasnym wydaje się, że kandydat na nauczyciela już na początku swojej drogi zawodowej winien posiadać przynajmniej ich minimalne ilości.
Stanisław Dylak podzielił kompetencje na trzy grupy, 'kompetencje bazowe”, w zasadzie tożsame z komunikatywnością, „kompetencje konieczne” w których skład zaliczał umiejętności interpretacyjne, autokreacyjne oraz realizacyjne, oraz „kompetencje pożądane” czyli dodatkowe cechy i umiejętności, których posiadanie nie jest wymagane, ale które w znaczący sposób podnieść mogą wartość zawodową nauczyciela.
Nieco inny podział zaproponował Robert Kwaśnica, który kompetencje nauczycieli dzielił na praktyczno- moralne, które motywują do stałego poszukiwania odpowiedzi i zadawania pytań, szczególnie z zakresu słuszności naszego postępowania, oraz umiejętności prowadzenia dialogu i porozumiewania się z otaczającym nas światem; drugą grupą miały być kompetencje techniczne, czyli w dużym skrócie umiejętność wyboru celów i metod ich osiągania, oraz konsekwencja i zdolność w ich realizacji. Podobnych typologii można przytoczyć bez liku, niemniej jednak większość z nich posiada bardzo zbliżoną treść.
Równie dobrze jednak zastosować możemy najbardziej rozpowszechnione współcześnie rozróżnienie kompetencji na twarde i miękkie. Do pierwszej grupy zaliczymy wiedzę fachową w zakresie nauczanego przedmiotu. Przygotowanie merytoryczne będzie więc jednym z najbardziej podstawowych wymogów stawianych tak czynnemu nauczycielowi, jak i adeptowi tego zawodu. Wyzwania związane z rozwojem techniki i powszechną informatyzacją niosą ze sobą również konieczność posługiwania się nowinkami technologicznymi, co nie jest warunkiem sine qua non, aczkolwiek cenną umiejętnością praktyczną. Kompetencje twarde nie tylko można, ale i należy podnosić przez cały okres aktywności zawodowej. Niski przygotowanie merytoryczne w zasadzie uniemożliwia sprawne wykonywanie podstawowych obowiązków. Do tej grupy zaliczymy również wiedzę teoretyczną i po części także praktyczną w zakresie pedagogiki, zwłaszcza zaś dydaktyki. Znajomość warsztatu nauczyciela i metodyki jego pracy należy do kompetencji pożądanych, choć możliwych do nadrobienia w toku praktyki.
Grupa kompetencji miękkich zawiera umiejętności, których posiadanie decyduje o poziomie przyszłego nauczyciela, jednak ich zdobycie jest znacznie trudniejsze. Brak określonych cech w zasadzie dyskwalifikuje kandydata na nauczyciela. Zaliczyć do nich możemy z pewnością komunikatywność, inteligencję, silny kręgosłup moralny, nienaganna kultura osobista, właściwy sposób wysławiania się, odpowiedzialność, umiejętność pracy z młodymi ludźmi, oraz odporność na stres, opanowanie i cierpliwość. Wśród cech pożądanych wymienimy natomiast empatię, bogatą wyobraźnię, umiejętność ciekawego przekazywania wiedzy, pasję, zapał do pracy itp. Wiele z kompetencji wchodzących w zakres tej grupy stanowi element osobowości jednostki i jest efektem procesu wychowania i jej doświadczeń życiowych, w związku z czym nadrobienie braków w tej dziedzinie jest niezwykle trudna, a w niektórych przypadkach wręcz niemożliwe. Idąc tym tropem, zasadnym wydaje się pytanie czy nie należałoby przypadkiem egzaminować (np. w formie testu psychologicznego) kandydatów na nauczycieli właśnie pod kątem posiadania określonych cech osobowości, tak jak dzieje się z kandydatami na przedstawicieli innych zawodów zaufania publicznego? Tu także zaliczymy przynajmniej część umiejętności niezbędnych do pracy z dziećmi i młodzieżą o specyficznych potrzebach edukacyjnych.
Bez względu na zastosowaną typologię, przyszły nauczyciel powinien posiadać szereg umiejętności i cech niezbędnych do właściwego wykonywania swoich obowiązków. Brak świadomości tego faktu może być szkodliwy nie tylko dla samego nauczyciela, ale przede wszystkim dla jego uczniów.
Sprawdź gdzie kupisz prezent dla nauczyciela na różne okazje.
